Zorg hoort veilig te zijn. Als cliënt mag je verwachten dat je met respect wordt behandeld, dat je grenzen worden gerespecteerd en dat je op professionele zorgverleners kunt vertrouwen. Helaas komt het soms voor dat juist die mensen — die in een positie van vertrouwen en verantwoordelijkheid staan — die grenzen overschrijden. Misbruik door een zorgaanbieder is een ernstig probleem dat diepe littekens achterlaat bij slachtoffers en dat het vertrouwen in de hele zorgsector schaadt.
In deze blog lees je wat misbruik door zorgverleners inhoudt, hoe het herkend kan worden, wat je als slachtoffer of getuige kunt doen en hoe organisaties kunnen bijdragen aan een veilige zorgomgeving.
Wat verstaan we onder misbruik in de zorg?
Misbruik door een zorgaanbieder verwijst naar elke vorm van grensoverschrijdend gedrag waarbij een zorgverlener misbruik maakt van zijn of haar machtspositie of vertrouwen. Dit kan verschillende vormen aannemen:
1. Seksueel misbruik
Ongewenste seksuele aanrakingen, opmerkingen, handelingen of relaties met cliënten. Dit is de meest bekende, maar ook de meest beladen vorm van misbruik.
2. Fysiek misbruik
Onnodig hardhandig optreden, slaan, knijpen, of gebruik van geweld onder het mom van “zorg verlenen”.
3. Psychisch/emotioneel misbruik
Manipulatie, vernedering, dreigen of het bewust kleineren van cliënten.
4. Financieel misbruik
Zorgverleners die geld, cadeaus of goederen eisen of aannemen van cliënten, vooral van kwetsbare mensen zoals ouderen of mensen met een verstandelijke beperking.
Waarom gebeurt dit?
Misbruik ontstaat vaak in relaties waarin sprake is van machtsongelijkheid en afhankelijkheid. In de zorg is die verhouding sterk aanwezig:
- De zorgaanbieder heeft kennis, macht en invloed.
- De cliënt is afhankelijk van zorg, ondersteuning of behandeling.
- Cliënten bevinden zich vaak in een kwetsbare situatie: fysiek, psychisch of sociaal.
Als zorgverleners hun professionele grenzen niet goed bewaken — of daar misbruik van maken — kan het systeem dat juist bedoeld is om te beschermen, gevaarlijk worden.
Hoe herken je misbruik door een zorgaanbieder?
Misbruik is niet altijd direct zichtbaar. Veel slachtoffers durven niets te zeggen uit schaamte, angst of afhankelijkheid. Toch zijn er signalen waarop je kunt letten:
- Onverklaarbare angst of teruggetrokken gedrag bij cliënten
- Verandering in gedrag bij contact met een specifieke medewerker
- Verwondingen, blauwe plekken of lichamelijke klachten zonder duidelijke oorzaak
- Cliënten die aandringen op geheimhouding (“ik mag dit van hem niet vertellen”)
- Ongebruikelijk hechte of juist gespannen relatie tussen cliënt en zorgverlener
- Geld of waardevolle spullen die verdwijnen
Ook collega’s spelen hierin een belangrijke rol. Wie iets ziet of voelt dat niet klopt, moet durven ingrijpen.
Wat zijn de gevolgen van misbruik?
De impact van misbruik is enorm. Voor slachtoffers kan het leiden tot:
- Angststoornissen, depressie, wantrouwen
- Herbeleving van trauma’s of PTSS
- Vermijding van verdere zorg (met risico voor gezondheid)
- Schaamte, schuldgevoel of isolement
- Verlies van autonomie en eigenwaarde
Maar ook op organisatieniveau zijn de gevolgen groot:
- Aantasting van het imago en vertrouwen in de zorg
- Juridische gevolgen en claims
- Maatregelen van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ)
- Interne spanningen en teamproblemen
Wat kun je doen als cliënt of naaste?
Heb jij of iemand in je omgeving te maken (gehad) met misbruik door een zorgaanbieder? Dan is het belangrijk om te weten: je staat er niet alleen voor.
🔹 Praat erover – met iemand die je vertrouwt. Bijvoorbeeld een familielid, vertrouwenspersoon of huisarts.
🔹 Meld het bij de organisatie – via een klachtenfunctionaris of leidinggevende. Veel instellingen hebben ook interne vertrouwenspersonen.
🔹 Zoek externe hulp
- Vertrouwenspersoon zorg en welzijn
- Slachtofferhulp
- Meldpunt bij de IGJ (www.igj.nl)
🔹 Leg vast wat er is gebeurd – Noteer zoveel mogelijk details: wat, wanneer, wie erbij was, hoe je je voelde. Dit helpt bij het doen van een melding of klacht.
Wat moet een zorgorganisatie doen bij (vermoeden van) misbruik?
Zodra er een melding of vermoeden is van misbruik, moet een organisatie:
- De melding serieus nemen
Altijd. Geen bagatellisering of afwachten. - De cliënt beschermen
Zo nodig de betrokken zorgverlener tijdelijk uit dienst of overplaatsen. - Een onafhankelijk onderzoek instellen
Zo objectief mogelijk, met waarborgen voor vertrouwelijkheid en hoor-wederhoor. - Melden bij de IGJ
Bij ernstig grensoverschrijdend gedrag is een officiële melding verplicht. - Zorg dragen voor nazorg en herstel
Voor het slachtoffer, het team én de organisatiecultuur.
De rol van collega’s en leidinggevenden
Iedereen die in de zorg werkt, heeft de verantwoordelijkheid om misbruik te voorkomen én te melden als het zich voordoet. Collega’s spelen hierin een sleutelrol. Zij zijn vaak als eerste getuige van opvallend gedrag of verstoorde dynamiek.
🟢 Durf elkaar aan te spreken
🟢 Meld vermoedens bij een leidinggevende of vertrouwenspersoon
🟢 Wees alert op herhaalde signalen of onduidelijke verhalen
Zwijgen uit angst of loyaliteit beschermt uiteindelijk niemand — ook niet de collega die (onbedoeld) grensoverschrijdend gedrag vertoont.
Hoe voorkom je misbruik in de zorg?
Voorkomen is altijd beter dan genezen. Preventie begint bij cultuur, bewustzijn en beleid.
✅ Professionele afstand en nabijheid bespreken
Wat is nog betrokkenheid? Wat is te veel? Teams moeten deze vragen regelmatig bespreken.
✅ Gedragscodes en duidelijke regels
Zorginstellingen moeten vastleggen wat wel en niet kan — ook over social media, cadeautjes en contact buiten werktijd.
✅ Training en scholing
Voor alle medewerkers, over grensbewustzijn, macht en afhankelijkheid.
✅ Open meldcultuur creëren
Waar meldingen veilig, serieus en zonder angst voor represailles kunnen plaatsvinden.
✅ Vertrouwenspersonen en klokkenluidersregeling
Laagdrempelige hulp voor wie in de knel zit.
Misbruik in de zorg mag nooit genegeerd worden
De zorg is gebouwd op vertrouwen. Als dat vertrouwen wordt beschaamd door misbruik, raakt dat niet alleen het slachtoffer — het schaadt de hele sector. Juist daarom is het zo belangrijk dat we het durven zien, benoemen en aanpakken.
Of je nu cliënt bent, collega, leidinggevende of familielid: jouw stem telt. Misbruik in de zorg is niet iets waar we onze ogen voor mogen sluiten.
