Zorgverleners hebben een bijzondere taak: zij bieden hulp, veiligheid en ondersteuning aan mensen die dat hard nodig hebben. Denk aan verpleegkundigen, ambulant begeleiders, jeugdhulpverleners en GGZ-medewerkers. Juist zij moeten een veilige haven zijn. Maar wat als het tegenovergestelde gebeurt? Wat als een hulpverlener zich misdraagt — of erger nog — geweld gebruikt?
Hoewel de overgrote meerderheid van zorgverleners met hart en ziel hun werk doet, zijn er helaas incidenten waarbij hulpverleners hun macht misbruiken. In deze blog bespreken we wat geweld door hulpverleners inhoudt, hoe het herkend kan worden, welke vormen het aanneemt, en vooral: hoe we dit kunnen voorkomen.
Wat bedoelen we met ‘geweld door hulpverleners’?
Geweld door hulpverleners verwijst naar elke vorm van fysiek, verbaal of psychologisch geweld die een medewerker in de zorg, hulpverlening of begeleiding uitoefent tegen een cliënt, patiënt of bewoner. Dit kan gaan om:
- Fysiek geweld: duwen, slaan, hardhandig vastpakken of onnodige fixatie
- Psychisch geweld: schreeuwen, vernederen, dreigen, manipuleren
- Verwaarlozing: hulp of zorg bewust onthouden
- Intimiderend gedrag: machtsmisbruik, controle of emotionele chantage
Het gaat hier nadrukkelijk niet om noodzakelijke maatregelen bij gevaar of nood, maar om grensoverschrijdend gedrag dat niet in verhouding staat tot de situatie of zorgbehoefte.
Wanneer is handelen ‘te ver’?
De grens tussen stevig optreden en geweld kan in sommige situaties moeilijk te trekken zijn. Zeker in de psychiatrie, jeugdzorg of bij mensen met ernstig probleemgedrag is fysieke interventie soms nodig om escalatie te voorkomen.
Maar als ingrijpen:
- Niet proportioneel is,
- Geen laatste redmiddel is,
- Of niet goed wordt verantwoord of besproken,
dan kan er sprake zijn van ongeoorloofd geweld. Een voorbeeld: een jeugdhulpverlener die uit frustratie een kind bij de arm rukt. Of een zorgmedewerker die een bewoner uit boosheid uitscheldt.
Hoe ontstaat dit gedrag?
Hulpverleners gebruiken zelden zomaar geweld. Vaak gaat er iets aan vooraf:
- Stress en werkdruk
Langdurige onderbezetting, overvolle diensten of complexe cliënten kunnen leiden tot frustratie of machteloosheid. - Onvoldoende scholing of begeleiding
Zorgprofessionals die niet goed weten hoe ze moeten omgaan met grensoverschrijdend gedrag van cliënten, kunnen sneller zelf grenzen overschrijden. - Normvervaging binnen teams
Als collega’s geweld gedogen of vergoelijken (“dat kind verdient een harde aanpak”), ontstaat een onveilige cultuur. - Persoonlijke problemen
Soms spelen er bij de hulpverlener privéproblemen mee, of psychische belasting die het functioneren beïnvloedt.
Gevolgen voor cliënten
Het gebruik van geweld door hulpverleners is diep ingrijpend. Slachtoffers kunnen te maken krijgen met:
- Angst, trauma of herbeleving
- Vermijden van zorg of hulp
- Vertrouwensverlies in hulpverleners
- Psychische schade of terugval
Voor kwetsbare groepen zoals kinderen, ouderen of mensen met een verstandelijke beperking is de impact vaak nog groter. Ze zijn extra afhankelijk en vaak minder mondig om zich te verweren of hun verhaal te doen.
Hoe herken je geweld door hulpverleners?
Soms spreken slachtoffers zich uit, maar vaak blijft geweld verborgen. Let op signalen zoals:
- Blauwe plekken of verwondingen zonder duidelijke verklaring
- Plotseling veranderend gedrag (angst, agressie, terugtrekking)
- Cliënten die aangeven “bang te zijn voor die ene medewerker”
- Collega’s die onderling grapjes maken over ‘harde aanpak’
- Onregelmatigheden in rapportages of dossiers
Wees alert en neem vermoedens altijd serieus. Beter één keer ten onrechte melden, dan één keer te veel zwijgen.
De rol van collega’s en organisaties
Iedere zorginstelling heeft een zorgplicht: niet alleen richting cliënten, maar ook in het bewaken van de veiligheid op de werkvloer. Dit betekent:
🔹 Protocollen opstellen en handhaven voor omgangsvormen en incidenten
🔹 Training bieden over de-escalerend werken, omgaan met agressie en stress
🔹 Open cultuur waarin melden normaal is, niet verdacht
🔹 Vertrouwenspersonen beschikbaar maken voor personeel en cliënten
🔹 Direct reageren op meldingen van grensoverschrijdend gedrag
Als collega kun je ook het verschil maken. Zeg er iets van, bied steun aan het slachtoffer, of bespreek het met je leidinggevende of vertrouwenspersoon.
Wat als je als cliënt slachtoffer bent van geweld?
Ben jij of een naaste slachtoffer geworden van geweld door een hulpverlener? Dan kun je dit doen:
- Praat erover – met iemand die je vertrouwt, een andere hulpverlener of familie
- Noteer wat er is gebeurd – met datum, tijd, locatie, getuigen
- Meld het bij de organisatie – via een klachtenfunctionaris of leidinggevende
- Zoek onafhankelijke hulp – via een vertrouwenspersoon of meldpunt
- Overweeg melding bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ)
Je staat er niet alleen voor. Er zijn mensen en instanties die je kunnen helpen.
Wat als je als collega iets ziet gebeuren?
Heb je gezien of vermoed je dat een collega geweld gebruikt richting een cliënt? Ook dan geldt: neem verantwoordelijkheid. Meld het intern, zoek steun en wacht niet af.
Spreken is lastig, maar zwijgen houdt het probleem in stand — en kan het zelfs erger maken.
Hulpverleners die spijt hebben
Soms realiseren hulpverleners zich achteraf dat ze te ver zijn gegaan. Schaamte, angst voor ontslag of schuldgevoelens kunnen dan overheersen. Toch is het belangrijk dat ook deze hulpverleners ondersteuning krijgen. Niet om gedrag goed te praten, maar om:
- Verantwoordelijkheid te nemen
- Herhaling te voorkomen
- Te leren en te herstellen
- De zorg beter te maken
Door ruimte te geven aan reflectie, herstel en verandering, kan een incident ook een kantelpunt worden.
Preventie: hoe creëren we een veilige zorgomgeving?
✅ Goed personeelsbeleid – Zorg voor voldoende, gekwalificeerd personeel
✅ Regelmatige teamreflectie – Bespreek dilemma’s, emoties en grenzen
✅ Mentale ondersteuning – Coaching, intervisie en opvang na heftige situaties
✅ Heldere meldstructuur – Zodat iedereen weet waar hij of zij terecht kan
✅ Leiderschap met lef – Managers die ingrijpen en ruimte geven voor eerlijkheid
Veilige zorg begint bij een veilige organisatie.
De zorg verdient vertrouwen
Hulpverleners hebben een bijzondere positie: zij komen vaak op het kwetsbaarste moment in iemands leven. Die verantwoordelijkheid vraagt om zorgvuldigheid, respect en zelfbewustzijn. Geweld hoort daar nooit bij.
Door geweld te (h)erkennen, bespreekbaar te maken en te voorkomen, bouwen we aan een zorg waarin iedereen zich gehoord, beschermd en serieus genomen voelt. Want zorg begint bij veiligheid — altijd.
